Welkom in de Oekraïnse Orthodoxe kerk
HET INTERIEUR VAN EEN ORTHODOXE KERK …
is zo ontworpen dat het de gelovige aanspreekt en aanzet tot gebed. Architectuur en ikonen preken het Evangelie en verheffen onze geest en ons hart tot God die we komen vereren en aanbidden.
HET PORTAAL …
van de kerk stelt de wereld voor, waarin de mens wordt opgeroepen tot berouw. Het kerkschip stelt het rijk der hemelen voor. Wanneer de Christen vanuit het portaal het kerkschip betreedt, gaat hij als het ware het rijk der hemelen binnen.
DE IKONEN BIJ DE INGANG …
herinneren er de Orthodoxe Christen aan dat Christus en de heiligen zijn onzichtbare gastheren zijn als hij naar de kerk komt. Het eerste wat hij bij het binnenkomen doet, is dan ook hen te groeten door een kruisteken te maken. Vaak steekt de gelovige ook een kaars aan om er zich aan te herinneren dat hij het licht van Christus moet uitstralen in de wereld.
ARCHITECTURAAL …
verschillen orthodoxe kerken van elkaar, maar veelal zijn ze gebouwd in de vorm van een kruis en boven het midden van dat kruis verheft zich meestal een koepel. Dat wil zeggen dat we, om de vele zegeningen te ontvangen die uit de hemel door de open koepel op ons neerdalen, eerst het kruis moeten aanvaarden, of de verlossing door Jezus Christus.
HET KERKGEBOUW …
geeft het heelal weer, Het plafond stelt de hemel voor. De opening in het plafond (koepel), waar vaak een beeld van Christus Pantocrator geschilderd is, stelt Christus voor die vanuit de hemel neerkijkt op de verzamelde gelovigen, hun gebeden aanhoort en hen herinnert aan Zijn alomtegenwoordigheid in het heelal. De vloer van de kerk stelt de wereld voor. Het altaar, dat door een reeks treden boven de vloer verheven is en zich als het ware tussen hemel en aarde bevindt, drukt uit dat het ons naar de hemel wil optillen door de leer van het Evangelie en de genade van de Sacramenten, die beide immers van het altaar uitgaan.
ER IS EEN HIERARCHISCH PLAN …
in de wijze waarop de ikonen opgesteld zijn in een Orthodoxe Kerk. Het hoogste punt, de koepel, is voorbehouden voor de Heer. Op de voorwand is de Moeder Gods afgebeeld, de schakel tussen de Schepper en de schepping. Dan zijn er de ikonen van de engelen, apostelen en heiligen op de ikonostase. Zij stellen de Zegevierende kerk in de hemel voor. En de vloer van de kerk is bestemd voor ons — leden van de Strijdende Kerk. Zo is rond de gedaante van Christus Zijn gehele Kerk verzameld, zowel die in de hemel als die op aarde.
DE KERK IS EEN PALEIS …
voor de Koning der Koningen. Vandaar het uitvoerig gebruik van koninklijke kleuren: goud, blauw, wit enz. Dat de Kerk een paleis is van Gods aanwezigheid, is een uiting van ons geloof dat de aarde nu reeds tot hemel verandert wanneer de Eucharistie gevierd en de goddelijke genade ontvangen wordt.
DE TRONENDE CHRISTUS (PANTOCRATOR)
Christus’ overwinning op de dood is de kern van ons Orthodox Christelijk geloof. Om die overwinning in het licht te stellen, bevindt het beeld van Christus zich vaak op het hoogste punt van de Kerk, nl. bovenaan de koepel. Zo wordt volledig uitgedrukt wat in de grote overwinningshymne van de vroege Kerk staat, die door Paulus geciteerd wordt in zijn brief aan Filippi:
“… Hij heeft zich vernederd door gehoorzaam te worden tot de dood, tot de dood op het kruis.
Daarom heeft God Hem zeer verhoogd en Hem de Naam gegeven die is boven alle naam,
opdat in de Naam van Jezus zich alle knie zou buigen van hemelingen, aardbewoners en hellegeesten,
en alle tong belijden tot eer van God de Vader: Jezus Christus is de Heer.”
(Fil. 2,8-11)
De verrijzenis is niet alleen een wezenlijk onderdeel maar de diepste kern van wat de Oosterse Kerk belijdt over Christus’ werk als Verlosser. Het Oosten heeft altijd de nadruk gelegd op het positief aspect van de verlossing, namelijk dat „God mens geworden is opdat de mens vergoddelijkt zou worden”, naar het woord van St.-Athanasius. Die vergoddelijking van de mens is mogelijk gemaakt door de verrijzenis van de Heer Jezus waaraan alle Christenen deel hebben. Dat verklaart waarom de Oosterse Kerk zoveel nadruk legt op de verrijzenis, Het maakt ook duidelijk waarom de meest luisterrijke van alle vieringen in de Oosterse Kerk de Paasnacht-liturgie is die, naar men zegt, haar weerga niet heeft in andere Christelijke erediensten.
DE TWEE GROTE KANDELAARS …
voor de ikonenwand stellen de lichtzuil voor waarmee God de Joden ’s nachts naar het beloofde land leidde. Toen de lichtzuil verscheen, volgde het Joodse volk hem tot hij hen uiteindelijk het beloofde land invoerde. Overdag zond God een wolk voor hen uit. Deze twee kandelaars herinneren er ons aan dat er ook voor ons een beloofd land is, nl. het rijk der hemelen. Net zoals God de Joden naar hun beloofde land leidde, zo leidt Hij ons vandaag naar het onze, door de leer van het Evangelie en de genade van de sacramenten.
DE IKONOSTASE OF IKONENWAND …
vormt de scheiding tussen het kerkschip en het altaar. Zij symboliseert de voorhang van de tempel in het Oude Testament, die het heilige der Heiligen afscheidde van de rest van de tempel. Op deze scheidingswand zijn ikonen aangebracht, religieuze voorstellingen van Christus, Maria en verscheidene andere heiligen. Ze nodigen de gelovigen uit tot meditatie en aanbidding van God.
DE TWEEDE RIJ IKONEN …
op de ikonostase stelt de belangrijkste gebeurtenissen uit het leven van onze Heer. Ze dient als een zichtbaar Evangelie voor de gelovigen.
DE KONINGSDEUREN …
in de ikonenwand worden „koninklijk” genoemd omdat Christus Koning er doorheen gedragen wordt wanneer de priester, tijdens de Eucharistie, het kostbaar Lichaam en Bloed ter communie naar de gelovigen brengt. Ze herinneren er ons aan dat alleen Christus de deur is die tot gemeenschap met de Vader leidt. „Niemand komt tot de Vader, dan door Mij” (Jo.14,6).
DE VOORLOPER VAN DE IKOON …
is het Egyptisch mummieportret. Opdat de overledene niet zou vergeten worden, lieten de Egyptenaars een portret van zijn gezicht op de mummiekist schilderen. Meest opvallend daaraan zijn de grote, wijd-open ogen, die de toeschouwer aanstaren alsof ze willen zeggen: „Hier ben ik. Misschien denk je dat ik weg en vergeten ben, maar nu ik je met deze doordringende blik aankijk, daag ik je uit mij te vergeten.”
De vroege Christelijke ikonen volgden hetzelfde model. De heiligen die erop afgebeeld stonden, keken de toeschouwers ook recht in de ogen, alsof ze wilden zeggen: „Hier ben ik. Misschien denk je dat ik dood ben, maar ik leef volop in Gods nabijheid. Ik behoor nog altijd tot de Kerk — de Zegevierende Kerk in de hemel.”
De Orthodoxe ikoon toont de transfiguratie van het menselijk lichaam. Het lichaam van de heilige is er veranderd van gedaante, verheerlijkt door de genade van gebed en Heilige Communie.
IKONEN …
zijn meer dan zichtbare hulpmiddelen in de Orthodoxe kerk. Het zijn preken in vorm en kleur. Het zijn gebeden die gevat zijn in beschilderd hout, door kerkelijk wijding geheiligd om de gelovigen bij te staan in hun opgang naar de hemel, doordat ze God werkelijk aanwezig stellen. Ze dienen tot bezieling en lering. Men zegt wel eens dat de Oosterse Orthodoxe Kerk twee Evangelies heeft: een geschreven, en een zichtbaar in de ikonen.
Ikonen behoren niet tot het gebied van de kunst maar van de theologie. Het zijn zichtbare sermoenen. Ze stellen de personen die ze afbeelden aanwezig. Daarom aarzelen Oosters Orthodoxe gelovigen ook niet de ikoon te kussen. Dat eerbetoon is niet bedoeld voor het beschilderd hout, maar voor de persoon die erop afgebeeld staat en door de ikoon aanwezig gesteld wordt.
Ikonen kan men beschouwen als vensters waardoor de gelovigen in de tijd- en ruimteloze wereld kijken en de zekerheid krijgen dat deze aardse pelgrimstocht slechts het begin is van een ander, voller leven. Zoals Christus zijn stoffelijk lichaam gebruikte om met de mensen om te gaan, zo gebruikt de Kerk ook vandaag nog de stoffelijke wereld (hout, verf enz.) om God bekend te maken aan de mens.
DE ROL VAN DE IKONOGRAFIE …
De Christenen moeten beseffen dat zij behoren tot een pelgrimsvolk op weg naar de hemel. De rol van de ikonografie in onze kerken bestaat dan hierin dat zij de belangrijke feiten uit de heilsgeschiedenis voorstelt, en de gelovigen eraan herinnert dat hun kleine plaatselijke parochie gemeenschap vormt met de engelen en heiligen.
LEVENDE IKONEN …
Tijdens de diensten in onze Kerk bewierookt de priester eerst de ikonen en dan de hele gemeenschap. Op die manier eert de Kerk niet alleen de engelen, heiligen en martelaren, maar ook het levend beeld (ikoon) van God dat elke gelovige Christen in zich draagt.
HET HEILIG ALTAAR …
Van het begin af hielden de Christenen de nagedachtenis in ere van hen die door vervolging de dood vonden. De graven van de vroege martelaars werden met eer omgeven. Op de verjaardag van hun dood vierde men liturgie op hun graf en werd er een sermoen gehouden. Dat gebeurde vooral in de eerste 300 jaren van het Christendom, toen alle vieringen ondergronds gehouden werden, in de catacomben, waar de graven van de eerste martelaars gemakkelijk toegankelijk waren. Uit die vroege Christelijke gewoonte stamt het gebruik de relieken van een martelaar in het heilig altaar te plaatsen bij de wijding van een kerk. Het betekent dat de Kerk gegrondvest is op het levensoffer van de martelaars.
HET EVANGELIEBOEK …
troont voortdurend op het heilig altaar, waar Christus aanwezig is als het Woord des Levens in het Evangelieboek.
DE VIER EVANGELISTEN …
Mattheus, Markus, Lukas en Johannes staan vaak afgebeeld op de Koninklijke Deuren van de ikonostase om erop te wijzen dat zij door hun geschriften het Evangelie van Jezus verspreid hebben naar de vier uiteinden van de wereld.
EEN KROONLUCHTER …
hangt neer uit de koepel, om te wijzen op de majesteit van het firmament en de glorie van Gods hemelse lichamen, d.w.z. de zon, de maan en de planeten.
„De hemelen verkondigen Gods heerlijkheid” (Psalm 19,1).
DE BEREIDINGSTAFEL …
is een altaar links van het hoofdaltaar achter de ikonenwand. Daarop worden de gaven van brood en wijn van het volk vóór de liturgie bereid en daarna in plechtige processie naar het hoofdaltaar gedragen. Gewoonlijk ligt er een Kerstikoon op de bereidingstafel, om aan te tonen dat zij de kribbe van Bethlehem vertegenwoordigt. Zoals Jezus in Bethlehem geboren werd, zo komt Hij door de Eucharistie om vandaag in ons leven geboren te worden en te verwijlen.
EEN ZEVENARMIGE KANDELAAR …
staat gewoonlijk in een Orthodoxe kerk achter het hoofdaltaar. Hij verwijst naar de zeven sacramenten en de zeven gaven van de Heilige Geest.